Phân tích bài Thơ Khúc hát ru những em bé lớn trên lưng mẹ của Nguyễn Khoa Điềm.Ngữ văn lớp 9

Nhận xét về bố cục bài thơ và những lời được lặp đi lặp lại:

Bài thơ có ba đoạn, mỗi đoạn đều có lời ru của tác giả và lời ru của bà mẹ nối tiếp nhau tạo nên sự hòa thanh mới lạ. Mỗi đoạn đều mở đầu bằng hai câu thơ: “Em cu Tai ngủ trên lưng mẹ ơi. - Em ngủ cho ngoan đừng rời lưng mẹ” và kết thúc bằng lời ru trực tiếp của người mẹ, mở đầu là: “Ngủ ngoan a-kay ơi, ngủ ngoan a-kay hỡi Mẹ thương a-kay, mẹ thương...”, ngắt nhịp đều đặn ở giữa dòng. Cách lặp đi lặp lại, cách ngắt nhịp đó tạo nên âm điệu dìu dặt, vấn vương của lời ru. Điệu hát ru vừa có sự lặp lại vừa có sự phát triển qua ba đoạn thơ thể hiện tình cảm thiết tha trìu mến của người mẹ và sự phát triển của tình cảm, ước mong, hành động của người mẹ.

Hình ảnh người mẹ Tà-ôi được miêu tả trong bài thơ qua lời ru của tác giả. Hình ảnh người mẹ được gắn với hoàn cảnh công việc cụ thể qua từng đoạn thơ. Người mẹ vừa địu con vừa làm biết bao công việc của người dân nơi chiến khu, việc nhà mà cũng là việc nước, việc kháng chiến.

Đầu tiên là mẹ giã gạo góp phần nuôi bộ đội kháng chiến. Công việc vất vả nhưng tình mẹ dành cho con thì sâu nặng vô cùng.

Nhịp chày nghiêng, giấc ngủ em nghiêng

Mồ hôi mẹ rơi má em nóng hổi

Vai. mẹ gầy nhấp nhô làm gối

Lưng đưa nôi và tim hát thành lời.

Mẹ địu con làm việc và ru con bằng lời ru từ trong tim. Tiếp đến là hình ảnh “Mẹ đang tỉa bắp trên núi Kalư”, nghĩa là đang làm công việc lao động sản xuất của người dân ở chiến khu - bám đất bám làng chiến đấu. Gian khổ của người mẹ giữa núi rừng mênh mông, heo hút được thể hiện qua hình ảnh đối lập: “Lưng núi thì to mà lưng mẹ nhỏ”. Hai câu thơ: “Mặt trời của bắp thì nằm trên đồi Mặt trời của mẹ, em nằm trên Lưng” thể hiện tình mẹ con thật cảm động. Con là mặt trời của mẹ, là nguồn hạnh phúc ấm áp vừa gần gũi vừa thiêng liêng của đời mẹ, góp phần sưởi ấm lòng tin yêu, ý chí của mẹ trong cuộc sống. Mặt trời con cứ trẻ trung và ngày càng rực rỡ trên thế gian này. Lòng mẹ yêu con thật sâu nặng, thiết tha.

Từ trên sân nhà, mẹ ra nương rẫy và mẹ đến chiến trường. “Mẹ đang chuyển làn, Mẹ đi đạp rừng”, “Mẹ địu em đi để giành trận cuối”. Mẹ cùng các anh trai, chị gái tham gia chiến đấu bảo vệ căn cứ, di chuyển lực lượng để kháng chiến lâu dài với lòng quyết tâm, tin tưởng vào thắng lợi. Đó là người mẹ yêu con, yêu nước, khát khao độc lập tự do.

Tấm lòng và ước mong của người mẹ qua những lời ru trực tiếp của mẹ-“tim hát thành lời”.

Tình yêu con tha thiết, dịu dàng, âu yếm thể hiện ngay từ lời mở đầu mỗi khúc hát ru: “Ngủ ngoan a-kay ơi, ngủ ngoan a-kay hỡi”. Qua lời ru thấy được sự nâng niu, âu yếm, vỗ về rất dịu dàng của người mẹ với con. Tình mẹ yêu con trải dài qua những lời ru nhắc đi nhắc lại như điệp khúc “Mẹ thương a-kay, mẹ thương...”. Qua mỗi lời ru ở đoạn thơ, chiều dày tình cảm càng tăng lên, càng được nâng lên.

Thương con, mẹ mong ước cho con bao điều. Lời ru của tác giả hướng vào thực tại, lời ru của người mẹ hướng về tương lai, như là sự lí giải động lực tinh thần sâu xa giúp mẹ vượt qua gian lao thử thách. Tình cảm và ước mong người mẹ giành cho con hòa với tình cảm, ước mong cho bộ đội, dân làng, đất nước và hợp với hoàn cảnh, công việc của người mẹ.

Vì đang giã gạo nuôi bộ đội, mẹ ước. “Con mơ cho mẹ hạt gạo trắng ngần” và đang tỉa bắp trên núi, mẹ ước '‘Con mơ cho mẹ hạt bắp lên đều”, khi “địu em đi để giành trận cuối”, mẹ ước “Con mơ cho mẹ được thấy Bác Hồ” nghĩa là mơ nước nhà thống nhất, Bắc Nam sum họp. Người mẹ mong cho con mau chóng lớn khôn để trở thành chàng trai cường tráng, mạnh mẽ trong lao động sản xuất (vung chày lún sân, phát mười kalưi) và trở thành người lính chiến đấu vì nền độc lặp, tự do thiêng liêng, để được làm người dân của một đất nước hòa bình. Ước mong của người mẹ gắn liền và hòa hợp tình yêu con với tình thương bộ đội, thương dân làng, thương đất nước. Ước mong ấy lớn dần từ hạt gạo, hạt bắp đến tự do; từ quê hương đến đất nước). Điều đặc biệt là người mẹ gửi trọn niềm mong mỏi vào giấc mơ của đứa con: "Con mơ cho mẹ...”, mẹ mong con ngủ ngoan và có những giấc mơ đẹp. Người mẹ lao động, chiến đấu nhọc nhằn mà ước mơ bay bổng, đầy tin tưởng vào tương lai.

Hiện ra trong khúc hát ru thường gặp hình ảnh tấm lưng của người mẹ. "Lưng đưa nôi” và lưng chính là nôi. Tấm lưng trần của người mẹ Tà-ôi gắn chặt với con trai, trong mọi công việc vất vả, nặng nhọc. Tấm lưng ấy nhỏ, không to như “lưng núi” nhưng bền bỉ như lưng núi và kiêu hãnh hơn lưng núi vì con trai - mặt trời của mẹ nằm ở trên lưng. Và sau hết, từ trên lưng mẹ em tới chiến trường".- Phải chăng mẹ đã dùng tấm lưng làm nôi nuôi dưỡng những dũng sĩ cho cuộc kháng chiến của dân tộc và gánh chịu tất cả nỗi vất vả, gian lao để giành chiến thắng. Ta hiểu vì sao tác giả đặt nhan đề cho bài thơ là Khúc hát ru những em bé lớn trên lưng mẹ. Tên bài thơ là câu thơ hay nhất của bài. Từ hình ảnh người mẹ bình dị mà vĩ đại, bài thơ gợi lên hình ảnh người mẹ Tổ quốc.