I. Nghĩa của từ là gì?
Em hãy cho biết:
1. Mỗi chú thích trên gồm mấy bộ phận: 2 bộ phận đó là từ và ý nghĩa của từ.
2. Bộ phận đứng sau dấu (:)
3. Nghĩa của từ ứng với phần nội dung.
II. Cách giải thích nghĩa của từ:
1. Đọc lại chú thích đã dẫn ở phần I (tập quán, lẫm liệt, nao núng).
2. Trong mỗi chú thích trên, nghĩa của từ đã được giải thích bằng cách:
Có 2 cách chính:
- Trình bày khái niệm mà từ biểu thị.
- Đưa ra những từ đồng nghĩa hoặc trái nghĩa với từ cần giải thích.
III. LUYỆN TẬP
1. Đọc lại một vài chú thích ở sau các văn bản đã học. Cho biết mỗi chú thích giải nghĩa từ theo cách nào:
Ví dụ: Trong truyện “Sơn Tinh, Thủy Tinh”:
- Sơn Tinh: Thần Núi, Thủy Tinh: Thần Nước (Sơn = núi, thủy = nước) ⟹ cách giải thích dịch từ Hán Việt sang từ thuần Việt.
- Lạc hầu: chức danh chỉ các vị quan cao nhất giúp vua Hùng trông coi việc nước. ⟹ cách giải thích trình bày khái niệm.
- Tâu: thưa trình ⟹ cách giải thích bằng từ đồng nghĩa.
2. Hãy điền các từ học hỏi, học tập, học hành, học lỏm vào chỗ trống:
Lần lượt là:
- học tập
- học lỏm
- học hỏi
- học hành
3. Điền các từ trung gian, trung niên, trung bình vào chỗ trống:
Lần lượt là:
- trung bình
- trung gian
- trung niên: …
4. Giải thích các từ sau theo những cách đã biết:
- Giếng: hố đào sâu vào lòng đất để lấy nước ăn uống. ⟹ cách trình bày khái niệm mà từ biểu thị.
- Rung rinh: chuyển động nhẹ nhàng, liên tục ⟹ cách trình bày khái niệm mà từ biểu thị.
- Hèn nhát: trái với dũng cảm ⟹ dùng từ trái nghĩa để giải thích.
5. Đọc truyện (tr.36-37 SGK Ngữ văn 6 tập 1) đây và cho biết giải nghĩa từ mất như nhân vật Nụ có đúng không?
* Giải thích nghĩa từ “mất”:
- Nghĩa đen: trái nghĩa với “còn”.
- Nghĩa văn cảnh (nghĩa bóng): Nhân vật Nụ đã giải thích nghĩa cụm từ không mất là biết nó ở đâu. Đặc biệt, cách giải thích của Nụ được cô Chiêu chấp nhận.
Như vậy, mất không phải là mất, mất có nghĩa là còn.
Kết luận:
So với cách giải nghĩa đen thì “mất” giải thích của Nụ là sai nhưng ở trong văn cảnh, trong truyện thì đúng và rất hay.
