Trong Thi nhân Việt Nam, Hoài Thanh nhận xét: “Xuân Diệu say đắm tình yêu, say đắm cảnh trời”. Tìm và phân tích một số câu thơ của Xuân Diệu để làm sáng tỏ điều đó.

1. Xuân Diệu say đắm tình yêu: Tình yêu trong thơ Xuân Diệu là khu vườn đủ mọi hương sắc, là bản nhạc đủ mọi thanh âm, và dù ở cung bậc nào, tình yêu đó cũng nồng nàn say đắm đến cuồng nhiệt, si mê:

+ Tháng giêng ngon như một cặp môi gần

                                 (Vội vàng)

+ Yêu tha thiết, thế vẫn còn chưa đủ,

Phải chi yêu, trăm bận đến nghìn lần;

                               (Phải nói)

+ Anh nhớ tiếng. Anh nhớ hình. Anh nhớ ảnh.

   Anh nhớ em, anh nhớ lắm! Em ơi.

                               (Tương tư chiều...)

 + Như kẻ hành nhân quáng nắng thiêu.

   Ta cần uống ở suối thương yêu;

   Hãy tuôn âu yếm, lùa mơn trớn,

   Sóng mất, lời môi, nhiều - thật nhiều!

                                     (Vô biên)

   Xuân Diệu say đắm cảnh trời khiến cảnh vật trong thơ ông đầy sức lôi cuốn, mượt mà duyên dáng như rạo rực một sức sống tự bên trong. Từ khí trời:

   Khí trời quanh tôi làm bằng ta,

   Khí trời quanh tôi làm bằng thơ.

                                 (Nhị hồ)

   Đến trăng:

   Dịu dàng đàn những ánh tơ xanh,

   Cho gió du dương điệu múa cành;

                                     (Trăng)

   Và hoa đêm:

   Hoa nhài xanh dưới ánh nguyệt tuôn trời,

   Ánh nguyệt trắng trên hoa nhài đúc sữa.

   Và hương gió:

   Hương hiu hiu nên gió cùng ngọt ngào,

   Hôn nhỏ nhỏ mà dầu hoa nặng trĩu.

                                (Hoa đêm)

   Cho đến cả ong, bướm, hoa lá, yến anh:

   Của ong bướm, này đây tuần tháng mật;

   ……………

   Của yến anh này đây khúc tình si

                               (Vội vàng)