1. Vài nét về tác giả và tác phẩm.
2. Bình giảng bài thơ.
Hai câu đầu:
“Chim mỏi về rừng tìm chốn ngủ,
Chòm mây trôi nhẹ giữa tầng không ”
Một bức tranh thiên nhiên buồn mang tâm trạng.
+ Thiên nhiên buồn: thiên nhiên của chiều tối với hình ảnh cánh chim mò mệt, chòm mây lững lờ trôi...
+ Thiên nhiên nói hộ tâm trạng của Hồ Chí Minh. Cảnh thiên nhiên phù hợp với tình cảm của Người lúc bây giờ: cũng lẻ loi, cũng mệt mỏi... sau một ngày chuyển lao.
+ Bức tranh thiên nhiên thể hiện khát vọng tự do và tình yêu thiên nhiên của Hồ Chí Minh: Trong hoàn cảnh tù đày, vẫn dõi theo cánh chim, chòm mây trên bầu trời, vẫn hướng về thiên nhiên, về sự sống hằng ngày, vẫn có sự giao cảm cùng cảnh vật.
Bức tranh thiên nhiên được vẽ nên qua bút pháp cổ điển kết hợp hiện đại.
+ Cổ điển: Sử dụng hình ảnh ước lệ “chim mỏi về tổ” để chỉ chiều tối, dùng
nét chấm phá (cánh chim, chòm mây... để chỉ những cảnh thiên nhiên) cùng thể thơ thất ngôn tứ tuyệt trang trọng mang phong vị Đường thi.
+ Hiện đại: cũng hình ảnh ước lệ nhưng có sự sáng tạo. “Cánh chim" trong thơ cổ thường bay về chốn vô định, gợi cảm giác ngậm ngùi, chia li. “Cánh chim" trong “Chiều tối" hướng về sự yên ấm của sự sống hằng ngày (“về rừng tìm chốn ngủ”).
Hai câu cuối:
“Cô em xóm núi xay ngô tối,
Xay hết, lò than đã rực hồng".
Một bức tranh cuộc sống đầy tươi vui, khỏe khoắn.
+ Bức tranh về cuộc sống của người lao động mà hình ảnh trung tâm là một thiếu nữ “Cô em xóm núi xay ngô tối".
+ Bức tranh về một thiếu nữ “Cô em xóm núi".
+ Bức tranh của công việc lao động “xay ngô".
+ Bức tranh cuộc sống ấm áp bởi màu hồng của bếp lửa, bởi niềm vui lao động (hình ảnh “lò than đã rực hồng”).
+ Bức tranh cuộc sống thể hiện khuynh hướng vận động của hình tượng thơ (từ buồn sang vui, từ tối thành sáng, từ hiện tại tới tương lai); thể hiện sự cao đẹp trong tâm hồn Hồ Chí Minh (lạc quan, yêu đời, yêu người, trong cảnh tù đày vẫn cảm thông, chia sẻ với nỗi vất vả, với niềm vui của người lao động).
Bức tranh cuộc sống được thể hiện hàm súc, thông qua bút pháp cổ điển kết hợp hiện đại.
+ Hàm súc: từ “hồng” gợi bao ý nghĩa.
+ Cổ điển: lấy “sáng" để nói “tối" (Có thể so sánh với nguyên tác để thấy giá trị của từ “hồng" trong “lô dĩ hồng" (bản dịch thừa chữ “tối”), điệp ngữ liên hoàn “ma bao túc")
+ Hiện đại: Hình ảnh nhân vật trung tâm là hình ảnh người lao động. Chất thép toát ra từ câu thơ tạo nên tính hiện đại.
3, Đánh giá chung.
- Về bài thơ “Chiều tối”: mênh mông bát ngát tình.
- Về Hồ Chí Minh và thơ văn của Người.
