Các thao tác nghị luận

I.Khái niệm

II. Một số thao tác nghị luận cụ thể

Câu 1.Ôn lại các thao tác phân tích, tổng hợp, diễn dịch, quy nạp.

a. Thứ tự các từ cần điền: tổng hợp, phân tích, quy nạp, diễn dịch.

b. Trong lời tựa của Hoàng Đức Lương, tác giả sử dụng thao tác phân tích. Thao tác này giúp chia vấn đề (lí do thơ văn không lưu truyền hết ở đời) thành các phương diện để xem xét kĩ càng, cặn kẽ.

Đoạn trích Hiền tài là nguyên khí…làm việc đầu tiên: sử dụng thao tác phân tích và diễn dịch.

c. Sau khi nêu bốn lí do hạn chế lưu truyền thơ văn, Hoàng Đức Lương sử dụng thao tác tổng hợp để đưa ra kết luận các bản thảo thơ văn cũ mỏng manh kia còn giữ mãi thế nào được mà không rách nát tan tành? → Thao tác tổng hợp giúp khái quát, đánh giá chung, toàn diện về vấn đề.

Đoạn trích Ta thường nghe…đời nào không có? Sử dụng thao tác quy nạp giúp kết luận đưa ra thuyết phục và đáng tin cậy.

d. Nhận xét về các nhận định:

    + Nhận định 1: sai vì thao tác diễn dịch triển khai từ tiền đề chung ra những kết luận về các sự vật, hiện tượng cụ thể.

    + Nhận định 2: đúng vì thao tác quy nạp đi từ những lí lẽ, dẫn chứng cụ thể để rút ra kết luận.

    + Nhận định 3: đúng vì thao tác tổng hợp tuy đối lập về cách triển khai nhưng vẫn là cái đích của phân tích, phân tích vấn đề bao giờ cũng phân tách từ tổng thể và đánh giá trong mối quan hệ với tổng thể.

Câu 2. Thao tác so sánh

a. Tác giả phải dùng thao tác so sánh để nhận rõ sự giống và khác nhau. Câu văn trên nhằm nhấn mạnh sự giống nhau (lòng nồng nàn yêu nước).

b. Đoạn Bàn về việc so sánh đức nhà Lí và nhà Lê nhấn mạnh sự khác nhau.

→ Thao tác so sánh gồm hai loại ứng với hai mục đích: so sánh để thấy sự giống nhau và so sánh để thấy sự khác nhau.

c. Thao tác so sánh có tác dụng to lớn, không thể hoài nghi, vì nhờ so sánh người ta mới thấy rõ bản chất của các đối tượng. Để so sánh đúng cách, cần chú ý:

    + Những đối tượng được so sánh phải có mối liên quan với nhau về một mặt nào đó.

    + Sự so sánh phải dựa trên những tiêu chí cụ thể, rõ ràng, có ý nghĩa quan trọng đối với sự nhận thức bản chất của vấn đề.

   + Kết luận rút ra từ so sánh phải chân thực, mới mẻ, bổ ích, giúp việc nhận thức đối tượng sáng tỏ và sâu sắc hơn.

III. Luyện tập

Câu 1.Tìm hiểu đoạn trích và trả lời câu hỏi:

    + Tác giả muốn chứng mình: Thơ Nôm Nguyễn Trãi đã tiếp thụ nhiều thành tựu của văn hóa dân gian, văn học dân gian.

    + Tác giả sử dụng thao tác nghị luận chủ yếu là phân tích, ngoài ra còn có thao tác quy nạp.

    + Tác dụng của các thao tác: phân tích giúp xem xét cặn kẽ các phương diện của việc tiếp thụ thành tự văn hóa dân gian; quy nạp giúp nâng cao tầm tư tưởng của đoạn trích.

Câu 2. Viết một đoạn nghị luận đáp ứng các yêu cầu SGK/134:

VD: Đoạn văn nghị luận về động cơ học tập.

     Đều đến trường đúng giờ mỗi sáng, đều khoác trên vai ba lô sách vở và đồ dùng học tập, đều bận rộn học hành thi cử, ấy vậy mà động lực thôi thúc các bạn học sinh chưa hẳn đã giống nhau hay giống như chúng ta hằng nghĩ. Có bạn ra sức học hành, thi đua với bạn này bạn khác trong lớp vì mục tiêu là chiếc máy ipad cha mẹ đã hứa làm phần thưởng vào cuối kì học. Có bạn cày ngày cày đêm, cố gắng làm con ngoan trò giỏi vì sợ bị mắng, bị phê bình. Có bạn lại học chỉ đơn giản vì yêu thích những điều mới mẻ, thú vị mà tri thức đem lại. Và có cả những bạn bước chân đến trường chỉ vì mình đang tuổi đi học và đến trường là nghĩa vụ, việc học là một điều gì đó nhàm chán và đơn điệu hết mức. Và còn biết  bao động cơ khác ẩn sau mỗi bước chân học trò tới lớp.