Tổng kết phần Tiếng Việt: Hoạt động giao tiếp bằng ngôn ngữ

I. Nội dung cơ bản cần nắm vững: SGK/178-179

II. Luyện tập

Câu 1.Đọc đoạn trích truyện ngắn Lão Hạc (SGK, trang 180). Phân tích sự đổi vai và luân phiên lượt lời của hoạt động giao tiếp trong đoạn trích. Những đặc điểm của hoạt động giao tiếp ở dạng ngôn ngữ nói thể hiện qua những chi tiết nào? (lời nhân vật và lời tác giả).

Trả lời:

Hoạt động giao tiếp trong đoạn trích diễn ra giữa hai nhân vật: lão Hạc và ông giáo. Trong đó, ông giáo có 4 lượt lời và lão Hạc có 5 lượt lời, các lượt lời này luân phiên xen kẽ nhau, ông giáo và lão Hạc cũng luân phiên vai nói và vai nghe với nhau.

      Đặc điểm của giao tiếp ở dạng ngôn ngữ nói thể hiện qua các chi tiết sau:

            + Qua lời kể của tác giả: ngữ cảnh giao tiếp cụ thể (nhà ông giáo), các yếu tố phi ngôn ngữ kèm theo các lượt lời (cử chỉ, nét mặt, thái độ của hai nhân vật), ngữ điệu phong phú của các lượt lời (ngữ điệu của lão Hạc từ thông báo đến đau khổ, chua chát, tuyệt vọng; ngữ điệu của ông giáo từ lơ đãng không quan tâm đến an ủi, bùi ngùi).

            + Từ ngữ trong các lượt lời thân mật, mang tính khẩu ngữ, sử dụng câu tỉnh lược.

Câu 2.Các nhân vật giao tiếp có vị thế xã hội, quan hệ thân sơ và những đặc điểm gì riêng biệt? Phân tích sự chi phối của những điều đó đến nội dung và cách thức nói trong lượt lời nói đầu tiên của Lão Hạc.

Trả lời:

Đặc điểm của các nhân vật giao tiếp về vị thế xã hội, quan hệ thân sơ và sự chi phối đến nội dung, cách thức nói trong lượt lời đầu tiên của lão Hạc:

- Vị thế xã hội: Ông giáo (người dạy học) có vị thế cao hơn lão Hạc (nông dân)

- Tuổi tác: ông giáo kém lão Hạc nhiều tuổi.

- Quan hệ thân sơ: hai người là hàng xóm láng giềng lâu năm, lão Hạc vẫn luôn tin tưởng và quý trọng ông giáo, ông giáo coi trọng nhân cách sống của lão Hạc.

- Trong lượt lời đầu tiên của lão Hạc, các đặc điểm trên chi phối đến cách xưng hô (cách gọi kính trọng “ông giáo”) và thái độ thân mật, không khách sáo (lão Hạc thông báo ngay chuyện cậu Vàng mà không cần chào hỏi hay mào đầu câu chuyện).

Câu 3.Phân tích nghĩa sự việc và nghĩa tình thái trong câu: "Bây giờ cu cậu mới biết là cu cậu chết!"

Trả lời:

Phân tích câu “Bấy giờ cu cậu mới biết là cu cậu chết!”:

            + Nghĩa sự việc: Cậu Vàng biết mình bị hại.      

            + Nghĩa tình thái: thái độ mỉa mai đau đớn của lão Hạc với chính mình (thương xót cậu Vàng đã quá tin tưởng lão Hạc).

Câu 4.Trong đoạn trích có hoạt động giao tiếp ở dạng nói giữa hai nhân vật đồng thời khi người đọc đọc đoạn trích lại có một hoạt động giao tiếp nữa giữa họ và nhà văn Nam Cao. Hãy chỉ ra sự khác biệt giữa hai hoạt động giao tiếp đó.

Trả lời:

Ngoài hoạt động giao tiếp dạng nói giữa các nhân vật, đoạn trích còn có hoạt động giao tiếp dạng viết giữa nhà văn và người đọc. Sự khác biệt giữa hai hoạt động trên:

            + Hoạt động giao tiếp dạng nói: có sự luân phiên lượt lời liên tục, tức thì, sự hỗ trợ của các yếu tố phi ngôn ngữ, các nhân vật dễ dàng điều chỉnh thái độ và lời nói khi quan sát đối phương.

            + Hoạt động giao tiếp dạng viết: giao tiếp gián tiếp, không tức thì, thông tin và thông điệp tác giả truyền tải không phải lúc nào cũng được người đọc hiểu hết và có nhiều sự tiếp nhận của người đọc nằm ngoài dự tính của tác giả, không có sự hỗ trợ của yếu tố phi ngôn ngữ, nhà văn không thể điều chỉnh tác phẩm.